Początki…
Rok 1945. Europa liże rany po II wojnie światowej. Tych ran, czyli zburzonych budynków i kraterów po wybuchach bomb jest sporo w Wielkiej Brytanii. Jednocześnie ludzie powoli wracają do normalności po sześciu latach koszmaru – dorośli chodzą do pracy, młodzież do szkoły, a po szkole szukają rozrywki. Z pomocą przychodzą im właśnie wspomniane kratery. Okazało się bowiem, że doskonale spisują się, po odpowiednim przygotowaniu i wytyczeniu krawędzi, jako tor do wyścigów rowerowych!
W ten sposób brytyjscy młodzieńcy imitują doskonale znany już przed wojną dirt track. Co ważne, nie jest to zjawisko lokalne! Dzieciaki praktycznie w całej Wielkiej Brytanii organizują się w nieformalne drużyny rozgrywając międzyosiedlowe mecze. Jako początek speedrowera przyjmuje się rok 1946, gdy powstaje zrzeszająca 22 zespoły liga w Birmingham.
Dekadę później Brytyjczycy nawiązują pierwszy międzynarodowy kontakt, z Holendrami, skąd pochodzi późniejszy pierwszy Indywidualny Mistrz Świata – Martin van den Brakel. Dwa lata później dołączają Szwedzi, a Holendrzy kontaktują się z Polakami w celu rozszerzania geografii speedrowera. Kolejny kamień milowy w historii naszego sportu to lata 70. i obranie kierunku australijskiego. Goście z Antypodów docierają do Wielkiej Brytanii, a w 1979 roku Brytyjczycy odbywają rewizytę. Kolejnym kamieniem jest dopiero pierwsza połowa lat 90. i ponowne nawiązanie kontaktu z Polakami.
Nad Wisłą pierwsze udokumentowane rozgrywki pojawiają się właśnie tuż po upadku PRL. W premierowych międzymiastowych meczach konfrontują się zespoły z Leszna i Rawicza. Wnet tworzy się liga wielkopolską, a później uformowano ogólnokrajowe rozgrywki z udziałem zespołów z Rawicza, Leszna, Gniezna, Piły, Wrocławia, Częstochowy i Grudziądza. W 1996 roku Rawicz jest areną zmagań o Mistrzostwa Europy.
Zasady
Ogólne zasady są bardzo zbliżone do żużlowych. Oprócz samego sprzętu (rowery wzorem motorów nie mają hamulców i korzystają z jednorzędowych przełożeń tzw. single-speed) podstawową różnicą są tory, znacznie krótsze, mające od 50 do 90m długości, start wyłożony mają kostką brukową lub betonem (podobnie było na żużlu w połowie XX w.). Obowiązuje też nieco inna punktacja biegu nie 3-2-1-0, a 4-3-2-1, nagradzająca już za samo dotarcie do mety.
Zamiast znanej z wyścigów torowych FIM zielonej lampki sygnalizującej, że za chwilę zwolni się maszyna startowa, na speedrowerze sędzia podaje komendy słowne. Zawodnicy, podobnie jak to się odbywa w żużlu, ustawiają się na polach startowych przed taśmą. Te jednak nie dzielą toru na cztery części, są bowiem wąskimi „paskami” na betonowym odlewie. Zanim taśma pójdzie w górę, sędzia podaje specjalne komendy „do startu” i „gotów” po tej drugiej rywalizujący nie mogą się w ogóle poruszyć pod groźbą wykluczenia, co robi różnicę w stosunku do żużla.
Również bardzo potrzebnym żużlowi nieraz niuansem jest możliwość powtórzenia wyścigu w pełnej obsadzie nie tylko po upadku na pierwszym łuku. Praca arbitra też wygląda nieco inaczej – nie siedzi on w wieżyczce lecz przemieszcza się wewnątrz owalu, z bliska śledząc poczynania zawodników.
Rozgrywki
Te podobnie jak w żużlu odbywają się w przeróżnych formach drużynowych, indywidualnych czy parowych. Oprócz rywalizacji na szczeblu ogólnopolskim kluby podzielone są na trzy okręgi: północny, centralny i południowy. W ich ramach także odbywają się mistrzostwa we wszystkich kategoriach wiekowych (do lat 12 – żak, do lat 14 – młodzik, do lat 16 – kadet, do lat 18 – junior, do lat 23 – młodzieżowiec, powyżej 40 roku życia – weteran, a także powyżej 50 roku życia – grand weteran).
Co roku odbywają się także imprezy międzynarodowe – są to Mistrzostwa Świata, Mistrzostwa Europy oraz Mistrzostwa Europy Drużyn Klubowych.
Speedrower w Polsce
W naszym kraju aktualnie funkcjonuje szesnaście ośrodków. Dziesięć z nich weźmie udział w tym sezonie w rozgrywkach ligowych na szczeblu krajowym, a pozostałych sześć ogranicza się do startów w swoich okręgach.
Najliczniejszym województwem pod kątem posiadania sekcji speedrowera jest Śląskie, które może poszczycić się sześcioma klubami – w Częstochowie, Poczesnej, Kaletach, Świętochłowicach, Mikołowie oraz Rybniku. Cztery kluby funkcjonują w Kujawsko-Pomorskim (dwa w Toruniu, Bydgoszcz i Żołędowo), trzy w Wielkopolsce (Leszno, Gniezno, Ostrów Wielkopolski), dwa w województwie Lubuskim (oba w Zielonej Górze) i jeden na Dolnym Śląsku (Wrocław).
Warto wspomnieć, że jeszcze kilka lat temu w rozgrywkach ligowych uczestniczyły drużyny z Piły, Gorzowa Wielkopolskiego, Rawicza, Krosna, Tarnowa, a kluby speedrowerowe posiadały również: Ruda Śląska, Ślesin, Gorzów Wielkopolski, Poniec.
Speedrower na świecie
Polska nie jest oczywiście jedynym krajem na mapie świata, gdzie istnieje speedrower. W lewo na rowerach bez hamulców ścigają się również w Australii oraz w krajach Wielkiej Brytanii – Anglii, Irlandii i Szkocji. Zawody rozgrywane są również w Japonii, a w przeszłości na torach można było ujrzeć również reprezentantów Holandii i Stanów Zjednoczonych.
Jako ciekawostkę można dodać, że zawody rowerowe na wzór speedrowera rozgrywane są również m.in. w Szwecji (Vetlanda) oraz na Słowacji (Žarnovica), gdzie poprzez rower tamtejsze kluby żużlowe chcą zachęcić dzieciaki do aktywności fizycznej, a następnie do jazdy na żużlu.
Zaczynali od speedrowera
Nasz sport często określany jest mianem „młodszego brata żużla”, a wielu medalistów mistrzostw świata i Europy swoją sportową karierę rozpoczynało właśnie od tych mniejszych torów i nie mówimy tutaj o mini żużlu. Od speedrowera jazdę w lewo rozpoczynali m.in. Damian Baliński, Rafał Dobrucki, Patryk Dudek, bracia Adrian i Kacper Gomólscy, Adam Skórnicki czy zagraniczni jeźdźcy, jak Simon Wigg i Peter Craven.
Są też tacy, którzy po zawieszeniu kevlaru na przysłowiowy kołek wracali na mniejsze owale, czyli Tomasz Krzykowski, Robert Bandosz i Grzegorz Stróżyk. Niektórzy nawet łączyli jazdę na żużlu z występami na speedrowerze. W 2020 roku regularnie czynił to Marcel Krzykowski, a swój epizod miał Rosjanin Wiaczesław Monachow.
Nowa jakość speedrowera
Polska Federacja Klubów Speedrowerowch uchwałą z dnia 4 marca 2020 roku przyjęła inicjatywę Bartosza Fryckowskiego, która dotyczyła ujednolicenia nazwy rozgrywek ligowych. Od sezonu 2020 rozgrywki ligowe oficjalnie noszą nazwę CS Superliga.
Nowa nazwa to jeden z elementów, które mają wpłynąć na promocję speedrowera. W ramach projektu powstały konta w serwisach społecznościowych – na Facebooku, Twitterze oraz Instagramie, a także uruchomiony został kanał na Youtube. Wystartowały również inne nowatorskie na speedrowerowym polu działania inicjatywy, jak np. Liga Typera czy wybory Zawodnika meczu i kolejki.
Do pierwszych rozgrywek ligowych w ramach CS Superligi przystąpiło dziewięć zespołów, a inauguracyjnym mistrzem kraju została ekipa MS Śląska Świętochłowice, która w ramach finałowej batalii pokonała KS Aseko Orła Gniezno. Podium uzupełnił zespół Lwów Avia Częstochowa. W sezonie 2021 do ligi przystąpiło jedenaście zespołów, co spowodowało podział rozgrywek na dwie dywizje. Tym razem triumfowali gnieźnianie, którzy w finale pokonali świętochłowiczan, a brązowe medale odebrali zawodnicy TSŻ-u Schoenberger Toruń.
Na rok 2022 do rozgrywek nie przystąpiły Lwy Częstochowa, a na ligową mapę kraju powrócił ZKS Zielona Góra. Utrzymano podział, jednak nie na dywizje, a ligi – CS Superligę oraz CS 1. Ligę. Ponadto rozgrywane są zmagania w Młodej CS Superlidze, która jest niejako ligą rezerw oraz w CS Superlidze Żaków, która przeznaczona jest dla zawodników i zawodniczek do 12. roku życia.
Autorami tekstu są:
Konrad Cinkowski
Artur Pisarek